Bài phỏng vấn do Jean-François Lasnier thực hiện, đăng trên tạp chí Le journal des arts số 59 ra ngày 24.4.1998. Ảnh chụp bản gốc trang báo tiếng Pháp ở cuối bài.
Người dịch: Sơn Ca
Sự kiện văn hóa qua góc nhìn của Trần Anh Hùng
Đạo diễn điện ảnh
Sinh năm 1962 tại Việt Nam, Trần Anh Hùng sang Pháp năm 1975 sau một thời gian sống ở Lào. Anh được chú ý qua bộ phim đầu tay Mùi đu đủ xanh vào năm 1993, rồi sau đó là phim Xích lô. Anh sẽ đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ban giám khảo Giải thưởng Caméra d’or tại Liên hoan Cannes, diễn ra từ ngày 12 đến 25 tháng 5, trước khi trở lại Hà Nội thực hiện bộ phim thứ ba, Mùa hè chiều thẳng đứng. Anh chia sẻ quan điểm của mình về sự kiện văn hóa vừa diễn ra.
Anh nghĩ gì về những triển lãm trong khuôn khổ chương trình “Mùa xuân Việt Nam” do Thành phố Paris tổ chức?
Tôi rất thích triển lãm của nhiếp ảnh gia Jean-Baptiste Huynh. Gần đây khi tôi về Việt Nam, có người cho tôi xem cuốn sách Intime Infini (Sâu thẳm riêng tư) của anh ấy. Khi ngắm nhìn những khuôn mặt, tôi tìm thấy một sợi dây đồng cảm sâu sắc với quê hương. Trong những bức chân dung ấy có nét gì đó rất êm dịu, sâu lắng và tĩnh tại. Tôi cũng đánh giá cao Trần Trọng Vũ. Anh ấy đã thực hiện những tác phẩm sắp đặt tuyệt vời về truyền thuyết Chợ âm phủ trong một phòng tranh trên phố Greneta. Trong khi lẽ ra chúng có thể trở nên rùng rợn, thì những tác phẩm này lại toát nên một vẻ thanh nhã, một nét dịu dàng, vốn là phẩm chất rất riêng của người nghệ sĩ ấy. Ngược lại, tôi hơi thất vọng với triển lãm ở Pavillon des Arts. Tôi cũng đang tự hỏi vì sao mình lại thất vọng như vậy. Có lẽ là do ở đó người ta đã chọn tác phẩm chưa thật sự phù hợp, bởi trước kia tôi đã từng thấy những bức đẹp hơn nhiều. Cũng có thể là vì khi rời khỏi bối cảnh Việt Nam, rời khỏi ánh sáng của Hà Nội, chúng không giữ được vẻ đẹp thẩm mỹ vốn có. Tôi thấy mình được chạm vào những rung động sâu thẳm hơn nhiều khi ngắm chúng ở Việt Nam, trong không gian chật hẹp của những căn phòng mờ tối, hơn là ở đây, tất cả được phơi bày trong ánh sáng quá đỗi trần trụi.
Sơn Ca sưu tập.
Nghệ thuật hiện đại đã phát triển thế nào trong bối cảnh toàn trị ở Việt Nam?
Trên thực tế nghệ sĩ vẫn có không gian tự do sáng tạo; nếu cho rằng đó là một đất nước toàn trị e rằng chưa hiểu hết sự phức tạp của vấn đề. Các họa sĩ vẫn luôn vẽ những gì họ muốn vẽ. Chỉ khi họ muốn trưng bày, họ mới buộc phải xin phép, và đôi khi sự chấp thuận ấy không đến. Tuy vậy, người ta vẫn có thể đến tận nhà họa sĩ để xem những gì anh ta đang sáng tác. Với điện ảnh, tôi cũng có trải nghiệm tương tự mỗi khi trở lại Việt Nam làm phim. Có một số bước buộc phải trải qua, chẳng hạn như kịch bản tất yếu phải qua khâu kiểm duyệt.
Tranh và các tác phẩm điêu khắc được công chúng tiếp cận thông qua những hình thức nào?
Có rất nhiều phòng tranh. Đó là một thị trường sôi động và mới phát triển gần đây. Tranh được bán rất chạy và với giá rất cao, kể cả ở nước ngoài. Có những họa sĩ trẻ mà tôi không thể mua nổi tác phẩm của họ, vì quá đắt, nhưng chất lượng đã minh chứng cho mức giá ấy. Ở Hà Nội có rất nhiều họa sĩ, và ở đó quy tụ mọi dòng ảnh hưởng của nghệ thuật. Tuy nhiên, khi xem những gì được chọn trưng bày tại Pavillon des Arts, một họa sĩ Việt Nam tình cờ ghé qua Paris đã nói với tôi rằng: “Có phần là trường phái Pháp, có phần là Đông Dương”. Ngoài hội họa và văn chương ra thì các lĩnh vực nghệ thuật khác của Việt Nam cũng chưa có nhiều thành tựu đáng kể.
Ông có nhận thấy ở Pháp đang bắt đầu có sự quan tâm dành cho nghệ thuật đương đại đến từ châu Á, châu Phi và châu Đại Dương không? Chẳng hạn như thông qua chủ đề “Bình đẳng giữa các nền văn hóa” của kỳ Biennale Lyon sắp tới?
Những sự kiện như thế chẳng khác nào một dạng “ghetto” (biệt khu): người ta chuẩn bị sẵn một không gian riêng biệt dành cho những người đến từ các xứ sở ấy. Điều bình thường lẽ ra phải là: một người chủ phòng tranh giới thiệu tác phẩm của một nghệ sĩ Việt Nam và bán được chúng. Tôi thích hơn nhiều khi hay tin có một cuộc triển lãm cá nhân được tổ chức ở New York hay Sydney. Trong những sự kiện như “Mùa xuân Việt Nam” vẫn còn phảng phất mùi vị của một kiểu viện trợ nhân đạo. Với tôi, hội họa mới là điều quan trọng nhất. Khi ngắm tranh, tôi học hỏi cho nghề nghiệp của mình nhiều hơn là khi đi xem phim. Bạn bè của tôi phần lớn đều là họa sĩ. Khi đứng trước một bức tranh của De Kooning, quan sát những nhát cọ khổng lồ của ông, tôi nhìn thấy ở đó sức mạnh, nhưng cũng ẩn chứa một điều gì đó sâu kín hơn: những giao thoa màu sắc ấy mang lại cho tôi những cảm giác, những rung động mà tôi thường muốn tái hiện lại trong điện ảnh.
Các nhà làm phim Pháp từng đi đầu trong cuộc đấu tranh ủng hộ người không có giấy tờ. Ông có cảm thấy mình gắn bó với phong trào này không?
Tôi cũng có tham gia; dự kiến tôi sẽ được phân công bảo trợ cho một người tại tòa thị chính Saint-Denis vào ngày 11 tháng tư, nhưng do trục trặc trong khâu tổ chức nên tôi đã không có ai để đỡ đầu, đành để lần sau. Nhưng đó vẫn là một điều tốt, cho dù bản thân tôi chưa thật sự dấn thân trọn vẹn vào hành động này.
Về vụ tranh cãi xoay quanh những bức ảnh giả mạo của Man Ray, ông hiểu thế nào về khái niệm “giả” trong nhiếp ảnh? Liệu đó có phải là một khái niệm xác đáng không?
Trong trường hợp này, cái “giả” chủ yếu nằm ở chữ ký, đằng sau nó là một ý đồ không trung thực. Tôi không biết phải xác định giá trị của một bức ảnh ra sao, điều ấy vốn thuộc về giới buôn bán. Để bảo vệ thị trường, người ta coi trong hơn những bản in ảnh của những nghệ sĩ còn sống và có chữ ký. Còn tôi thì không thấy có vấn đề gì về sự “giả” trong bức ảnh. Khác với hội họa, nhiếp ảnh vốn dĩ đã là một nghệ thuật gắn liền với sự tái tạo nhiều phiên bản bằng máy móc. Vấn đề ở đây chỉ thuần túy là chuyện thương mại chứ không phải chuyện nghệ thuật.
Thành công của Titanic gợi cho ông những suy nghĩ gì?
A! Titanic, “một đống rác lềnh bềnh”! Thật khủng khiếp. Nhưng nó mang lợi cho cả ngành công nghiệp điện ảnh. Câu chuyện tình yêu ấy thì quá đơn giản, cũng như thứ diễn ngôn xã hội: một bên toàn người tốt, bên kia toàn kẻ xấu. Tôi có cảm giác như đang xem một chuyện tình giữa hai nhân vật nhạt nhòa, khỏe mạnh, chạy qua chạy lại trên boong tàu. Tôi đã xem bộ phim bên cạnh những cô bé tuổi teen khóc sướt mướt suốt cả buổi chiếu.
Bài phỏng vấn do Jean-François Lasnier thực hiện.
Ảnh chân dung Trần Anh Hùng: Jean-Baptiste Huynh
Vui lòng dẫn nguồn cụ thể khi chia sẻ bài viết từ Artinsight. Khi sử dụng bài viết cho mục đích thương mại, liên hệ qua địa chỉ artinsight.vn@gmail.com.
Donate to Artinsght: Để Artinsight có thể xuất bản nội dung chất lượng, duy trì và phát triển bền vững, đóng góp nhiều giá trị, hãy donate cho chúng tôi tại đây: DONATE. Chân thành cảm ơn.
