TRIỂN LÃM ĐỒ CHƠI AN NAM TẠI PARIS NĂM 1932

Bài và ảnh sưu tập: Trịnh Hùng Cường
Biên tập: Sơn Ca

Từ ngày 16.12.1932 đến ngày 8.1.1933, tại Bảo tàng Dân tộc học Trocadéro[1] ở Paris đã diễn ra triển lãm Đồ chơi An Nam (Exposition de jouets annamites) nhằm tái hiện Tết trung thu, hay còn gọi là Tết thiếu nhi. Các món đồ chơi, đèn lồng và bánh kẹo, trong đó có nhiều đồ mang dấu ấn ảnh hưởng từ Châu Âu, được bà Éléonore Colani[2] mua từ các thương gia ở Hà Nội. Vào ngày khánh thành, tại sảnh của bảo tàng, một cuộc đấu giá đồ chơi đã được tổ chức để gây quỹ cho SAMET[3] và một tổ chức từ thiện Đông Dương. Cuộc đấu giá đã thành công rực rỡ và thu được hàng ngàn franc.[4] 

Đồ chơi được trưng bày trong triển lãm đến từ một nơi xa xôi về mặt địa lý, nhưng không cách biệt về thời gian. Đó là những món đồ chơi được bày bán ở Hà Nội vào dịp tết Trung thu, một lễ hội truyền thống dành cho thiếu nhi của người An Nam thường diễn ra vào dịp rằm tháng Tám hàng năm. Tết Trung Thu, còn gọi được gọi với nhiều tên khác như Tết hoa đăng hay Tết trông Trăng, là dịp người An Nam mua bánh, trà, rượu để cúng tổ tiên vào buổi tối khi trăng rằm mới lên và cũng là dịp người lớn bày cỗ cho trẻ em trông trăng, rước đèn. Mặt trăng là biểu tượng của sự sinh sôi và khởi đầu, được chọn để gắn liền với tuổi thơ trong những đêm trăng sáng đẹp nhất. Khi ấy, trên khắp đường phố Hà Nội rộn ràng từng đoàn rước đèn của trẻ em và thanh niên, với lồng đèn, mặt nạ, đồ chơi giấy bồi, vừa ca hát và nhảy múa ngẫu hứng, vừa dừng lại dưới ban công các gia đình khá giả để chờ đón sự hào phóng.

Tại Bảo tàng Trocadéro, người ta đã tập hợp một bộ sưu tập phong phú đồ trang trí từ những đám rước này như đèn lồng, trống lục lạc, và những chiếc mặt nạ khổng lồ mà các vũ công trẻ đội lên tận vai. Trông chúng dữ tợn, được làm từ giấy màu sắc sặc sỡ, đỏ, vàng, xanh lá cây. Chúng gây ấn tượng bởi vẻ ngoài phong phú, trái ngược với sự giản đơn đến từ chất liệu. 

Nhưng phần đặc biệt nhất của triển lãm là những món đồ chơi. Chúng đã được bà Éléonore Colani chọn từ Hà Nội. Hầu hết chúng được làm rất cẩn thận. Người ta cảm nhận được một truyền thống gần như mang tính tôn giáo từ những món đồ này. Các thương nhân ở Hà Nội, vào thời điểm lễ hội đã bày bán chúng một cách khéo léo trên phố Hàng Thiếc và các phố khác. Chúng chỉ xuất hiện vào những dịp đặc biệt, không thể tìm thấy vào những thời điểm khác trong năm. Một vài món được làm từ đất nung hoặc gỗ chạm khắc. Những món khác, làm từ giấy với màu sắc rực rỡ, tạo nên những hoạt cảnh thú vị, chẳng hạn như nhà hát nhỏ bé mỏng manh cùng những chiếc mặt nạ hung dữ. Phần lớn đồ chơi còn lại được làm từ kim loại và sơn.

Những nhân vật trong đời sống thực đã được tái hiện trong thế giới đồ chơi An Nam một cách sinh động. Đó có thể là những cá nhân đơn lẻ như ca sĩ, vũ công, người bán hàng rong; hay những nhóm người như quý bà và cậu con trai nhỏ được kéo bằng xe kéo; hay những cảnh sinh hoạt tập thể với nhiều nhân vật. Những nhóm người này được xếp trên một cái mâm có bánh xe, khi bánh xe chuyển động sẽ làm đầu, tay chân của nhân vật cùng phụ kiện chuyển động theo. Màu sơn tươi tắn nhưng không lòe loẹt. Khuôn mặt được xử lý rất tỉ mỉ, giữ đúng nét truyền thống. Một vài bức tượng nhỏ là những tác phẩm duyên dáng, được thực hiện với cảm quan trang trí tinh tế, đôi khi pha một chút hài hước. Tiêu biểu như bức tượng nhỏ tạc một vị thần, toàn thân trang trí bằng khăn choàng bay phấp phới trong gió, đang cưỡi trên một con rùa vàng; một bức tượng một kỵ sĩ ăn mặc lộng lẫy, phi nước đại với vẻ dũng mãnh; một bức tượng vị thần khác đang chèo thuyền của mình trên một dòng sông đầy hoa. Đúng là người ta không thể thể hiện được nước sông, nhưng đã thay thế nó bằng vô số hoa sen và hoa súng với hiệu ứng rực rỡ nhất.

Một trong những điều thú vị nhất là có những món đồ chơi trang trí được lấy từ nguồn cảm hứng châu Âu. Những nghệ nhân tạo ra những bức tượng thần linh và nhân vật truyền thống An Nam, đôi khi cũng tái hiện thu nhỏ những vật dụng phương Tây mà họ nhìn thấy như ô tô nhỏ, máy bay hay quạt điện nhỏ xíu, được tái hiện một cách sinh động.

Chú thích:

[1]Bảo tàng Dân tộc học Trocadéro (Musée d’Ethnographie du Trocadéro), thành lập năm 1878 tại Paris, là cơ sở bảo tàng đầu tiên của Pháp chuyên trưng bày và nghiên cứu về các nền văn hóa ngoài châu Âu, tiền thân của Bảo tàng Con người (Musée de l’Homme) ngày nay.

[2]Éléonore Colani (1877-1943) là em gái của nhà khảo cổ thực vật học người Pháp Madeleine Colani (1866-1943). Bà theo chị gái Madeleine đến Đông Dương vào đầu thế kỷ XX. Bà có bằng tú tài khoa học và chứng chỉ về Vật lý, Hóa học và Tự nhiên học. Tại Đông Dương bà làm việc trong Sở Bưu điện, Điện báo và Điện thoại của chính quyền thuộc địa. Éléonore Colani đã cùng chị tham gia các chuyến đi thực địa, sưu tầm nhiều mẫu vật tự nhiên và các hiện vật dân tộc học để gửi về Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Pháp, qua đó góp phần quan trọng cho các nghiên cứu của Madeleine Colani.

[3] SAMET là tên viết tắt của Société des Amis du musée d’Ethnographie du Trocadéro (Hội thân hữu của Bảo tàng dân tộc học Trocadéro.)

[4] Nguồn: https://www.berose.fr/article1950.html?lang=fr

Xem thêm các ảnh minh họa tại đây:

Vui lòng dẫn nguồn cụ thể khi chia sẻ bài viết từ Artinsight. Khi sử dụng bài viết cho mục đích thương mại, liên hệ qua địa chỉ artinsight.vn@gmail.com.

Donate to Artinsght: Để Artinsight có thể xuất bản nội dung chất lượng, duy trì và phát triển bền vững, đóng góp nhiều giá trị, hãy donate cho chúng tôi tại đây: DONATE. Chân thành cảm ơn.